جغرافیای مفاهیم، مبانی و راهبردهای مقابله با بیابان‌زایی با تاکید بر توسعه پایدار انسانی

بیابان زیست‌بومی است که در آن استمرار و پایداری چرخه حیات با دشواری‌های فراوانی همراه بوده و کمبود آب مهم‌ترین شناسه‌ آن است. علیرغم تنگناهای حاکم بر جغرافیای مناطق خشک و بیابانی، دل‌ نگرانی امروز جامعه جهانی، نه از وجود چنین اقلیم‌هایی بلکه از پدیده زیانبار «بیابان‌زایی» است که باعث کاهش استعداد تولید سرزمین در طول زمان، به‌صورت تدریجی و اغلب غیر قابل رؤیت می‌شود. در حال حاضر بیابانزایی گریبان‌گیر بسیاری از کشورها بخصوص کشورهای در حال توسعه می‌باشد و مشتمل بر فرآیندهایی است که هم زاییده عوامل طبیعی بوده و هم به عملکرد نادرست انسان بر می‌گردد. هدف این تحقیق بررسی تاریخچه، وضعیت فعلی و مبانی و مفاهیم بیابان‌زایی در جهان و ایران است و در ادامه علل و عوامل و پیامدهای این پدیده زیست‌محیطی را مورد مداقه قرار می‌دهد. همچنین ضمن بررسی روند تاریخی برنامه‌های مقابله با بیابان‌زایی در جهان، سیاست‌ها و راهبردهای گذشته، حال و آینده کشور را در این زمینه بررسی و تحلیل ‌می‌نماید. تحقیق از نوع توصیفی و تحلیلی است که به روش پژوهش اسنادی و با جستجوی نظام‌مند در منابع معتبر علمی، نگاهی جامع به موضوع مورد پژوهش دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد که مهار بیابان‌زایی و مدیریت پایدار مناطق بیابانی با توجه ماهیت پیچیده و چند بعدی آن‌، بیش از مقابله مستقیم با مظاهر بیرونی از طریق رهیافت‌های فنّی، نیازمند اصلاح الگوهای توسعه و شناخت ریشه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی‌ آن با تأکید بر توسعه انسانی است. لذا برنامه ملی اقدام برای مقابله با بیابان‌زایی و تعدیل اثرات خشکسالی، مستلزم همگرایی سرمایه‌های طبیعی و انسانی و مشارکت اجتماع‌محور کلیه کنشگران ذینفع در طراحی راهبردها و اجرا و ارزشیابی اقدامات میدانی به شکل انعطاف‌پذیر و تکاملی خواهد بود. این مقاله پیشنهاد می‌نماید در تحقیقات بعدی بنیان‌های نظری اکولوژی اجتماعی و سیاسی در حوزه «مقابله با بیابان‌زایی» مفهوم‌سازی و بسط داده شود.